? thôn H? Nông Trung thu?c xã ?i?n Ph??c, th? xã ?i?n Bàn, t?i di tích Mi?u Bà (trong khuôn viên chùa H?ng Phúc) còn l?u gi? m?t s? tác ph?m ngh? thu?t Ch?m, trong ?ó có hai b?c phù ?iêu ??c ?áo.

T? Hà Khúc ??n H? Nông

Làng H? Nông (H?: mùa h?, Nông: ngh? nông, ng??i làm ru?ng) nay g?m các thôn H? Nông ?ông, H? Nông Trung và H? Nông Tây c?a xã ?i?n Ph??c, th? xã ?i?n Bàn. ?ây là m?t trong nh?ng làng c? c?a Qu?ng Nam. Trong tác ph?m Công cu?c khai kh?n và phát tri?n làng xã ? b?c Qu?ng Nam t? gi?a th? k? 15 ??n gi?a th? k? 18, TS.Hu?nh Công Bá cho r?ng “Khá nhi?u t?c h? ? các làng ?ã ??n khai phá vùng b?c Qu?ng Nam vào cu?i th? k? 15… c?ng nh? 24 v? thu?c các h? Phan, Hà, Tr?n, D??ng, Thân, Nguy?n, Hu?nh, Tào, Ngô, ??, ?oàn, ?inh, Tr?nh, Mai, ??, H?, M?c, T?ng, Lê ??n khai phá vùng trung tâm ?i?n Bàn…”. Dù không kh?ng ??nh tr?c ti?p nh?ng qua ?o?n trên tác gi? ?ã cho bi?t H? Nông ???c 24 t?c h? thu?c l?p l?u dân “B?c ??a tùng v??ng” ??n khai phá và l?p làng vào cu?i th? k? th? 15 sau cu?c nam chinh c?a vua Lê Thánh Tông n?m 1471.

Tài li?u c? ?? c?p tên làng s?m nh?t là Ô châu c?n l?c c?a D??ng V?n An vi?t n?m 1555 v?i tên g?i là làng Hà Khúc, m?t trong 66 làng c?a huy?n ?i?n Bàn thu?c ph? Tri?u Phong, x? Thu?n Hóa và ???c tóm t?t b?ng m?t câu ??y hình t??ng “sông Hà Khúc ch?y ra khu?t khúc, ???ng L?i B?ng ?i l?i th?ng b?ng”.

D??i th?i các chúa Nguy?n (1558 - 1776) trong Ph? biên t?p l?c, Hà Khúc là m?t trong 24 xã c?a t?ng Hà Khúc thu?c huy?n Hòa Vang, ph? ?i?n Bàn. Sang th?i nhà Nguy?n, d?a theo ??a b? Qu?ng Nam so?n n?m 1814, Hà Khúc ???c ??i tên thành H? Nông thu?c t?ng H? Nông Trung, huy?n Diên Khánh (sau ??i thành Diên Ph??c vào n?m 1822, d??i th?i Minh M?ng), ph? ?i?n Bàn. Sang cu?i th?i nhà Nguy?n, n?m 1919, n?m Kh?i ??nh th? 3, theo T?p chí BAVH (Bulletin des Amis du Vieux Hué - T?p san c?a H?i ?ô thành hi?u c?), làng H? Nông thu?c t?ng H? Nông c?a ph? ?i?n Bàn.

Sau Cách m?ng Tháng Tám, vào n?m 1946, làng H? Nông thu?c xã Quý Cáp (tên danh nhân Tr?n Quý Cáp - lúc này ?i?n Bàn có 5/36 xã mang tên danh nhân). L?n h?p xã n?m 1948, làng thu?c xã ?i?n Ph??c (?i?n Bàn t? 36 xã h?p l?i thành 10 xã và b?t ??u b?ng ch? ?i?n). Sau n?m 1954, d??i th?i Vi?t Nam C?ng hòa, H? Nông thu?c xã K? Ng?c, qu?n ?i?n Bàn. Sau 1975, H? Nông tr? l?i thu?c xã ?i?n Ph??c nh? giai ?o?n 1948 - 1954 và cho mãi ??n nay.

Di tích Ch?m ??c ?áo

Trên cánh ??ng ? làng H? Nông nay thu?c ??a ph?n thôn H? Nông Trung, có khu ??t r?ng ?? 1500m2 ??a th? khá cao so v?i chung quanh, v?n là m?t khu di tích Ch?m ?ã ?? nát ch? còn l?i m?t s? g?ch ngói và t??ng Ch?m. Dân làng ?ã xây m?t ngôi mi?u r?i gom các t??ng còn l?i ?? th?. Trong ngôi mi?u có m?t b?c phù ?iêu v?i hình m?t ph? n? nên dân làng g?i là t??ng Bà. Mi?u th? t??ng Bà nên g?i là Mi?u Bà. Sau này Mi?u Bà b? tàn phá, ng??i ta xây lên ?ó m?t ngôi chùa mang tên H?ng Phúc. G?n ?ây, trong khuôn viên ngôi chùa, m?t mi?u nh? ???c ph?c d?ng ?? th? m?y pho t??ng Ch?m còn l?i. N?m 2001 các nhà nghiên c?u Ngô V?n Doanh, Nguy?n Chi?u ?ã ??n ?ây và phát hi?n t?i ?ây có hai b?c phù ?iêu ??c ?áo. ?ó là phù ?iêu Shiva - Gauri và phù ?iêu Vishnu - Garudasama.

B?c phù ?iêu Shiva - Gauri còn khá nguyên v?n, ??t cao nh?t gi?a mi?u, ???c t?c th?ng vào m?t phi?n ?á và có kích th??c khá l?n, r?ng 1,27m cao 1,45m dày 0,3m. B?c phù ?iêu g?m 2 ph?n, ph?n b? là ph?n ph? nh? h?n ch? cao 0,35m có kh?c hình 6 ng??i chia làm 2 nhóm 2 bên, ? gi?a là 3 tháp hình tr?. Sáu ng??i ? t? th? qu? ch?p tay c?u nguy?n h??ng vào 3 tháp hình tr? ? gi?a. Ph?n chính ? trên kh?c hình th?n Shiva cùng v? (Gauri) ng?i trên bò th?n Nandin.

Theo nhà nghiên c?u Ngô V?n Doanh trong sách Ngh? thu?t Ch?mpa - Câu chuy?n c?a nh?ng pho t??ng c? (Nxb M? thu?t, 2016) thì ?ây là b?c phù ?iêu vô cùng ??c ?áo vì “khó có th? tìm ???c trong ?iêu kh?c c? Ch?mpa hình m?t con bò nào ???c th? hi?n v?a th?c, v?a t? nhiên và s?ng ??ng nh? trong tác ph?m ?iêu kh?c ? Mi?u Bà” (trang 237) và “l?n ??u tiên trong ngh? thu?t c? Ch?mpa th?n Shiva và v? th?n ???c th? hi?n cùng ng?i trên l?ng con bò th?n Nandin n?m” (trang 240). C?ng theo nhà nghiên c?u Ngô V?n Doanh: “Cùng v?i bia ký ? Tháp Bà Nha Trang, tác ph?m ?iêu kh?c Mi?u Bà góp thêm m?t t? li?u quý v? vi?c th? ph?ng hình t??ng k?t h?p Shiva - Gauri trong ??i s?ng tôn giáo c?a v??ng qu?c Ch?mpa x?a” (trang 241). H?n th? n?a “cách th? hi?n Shiva - Gauri c?a Mi?u Bà g?n v?i nh?ng truy?n th?ng ngh? thu?t c? ?n ?? h?n là v?i các n?n ngh? thu?t c? c?a ?ông Nam Á” (trang 241)…

V? b?c phù ?iêu Vishnu - Garudasama l?i có cái ??c ?áo khác. B?c này ???c ??t bên trái c?a mi?u, b? b? m?t ph?n ? trên và có kích th??c nh? h?n, r?ng 0,8m và b? cao ch? còn l?i 0,65m. Ph?n còn l?i c?a b?c này có ??y ?? hình chim th?n Garuda nh?ng thông qua m?t s? d?u tích trên hình chim th?n (2 tay và 2 chân) có th? ?oán ra ph?n b? m?t ? trên là hình kh?c th?n Vishnu. K?t h?p 2 ph?n là t??ng th?n Vishnu ?ang c??i chim th?n Garuda, m?t ki?u ngh? thu?t truy?n th?ng c?a Ch?mpa c?, m?t trong 2 truy?n th?ng c?a khu v?c ?ông Nam Á (truy?n th?ng kia là c?a Hindu giáo trên ??o Java thu?c Indonesia).

Vishnu là m?t trong 3 v? th?n t?i th??ng c?a Hindu giáo, ch? sau th?n Brahma (th?n sáng t?o), ??ng trên th?n Shiva. Vishnu luôn là v? th?n nhân b?n nh?t, b?t k? ? n?i nào mà nh?ng th? l?c ??c ác b?t ??u th?ng tr? thì Vishnu xu?t hi?n ?? c?u con ng??i. Còn chim th?n Garuda là hình ?nh m?t tr?i bi?u hi?n cho cái tinh th?n bao trùm lên t?t c? m?i v?t do t?o hóa sinh ra.

Phù ?iêu Vishnu - Garudasama r?t ??c bi?t vì ?ây là b?c ??c nh?t ???c phát hi?n còn l?i c?a n??c ta, nó th? hi?n s? ti?p n?i có k? th?a c?a truy?n th?ng ngh? thu?t Vishnu - Garudasama c?a Ch?mpa c?. Nói là ??c nh?t còn l?i vì có hai b?c khác c?ng ?ã ???c phát hi?n, m?t ? Ng? Hành S?n - ?à N?ng (có niên ??i th? k? th? 8, theo phong cách c? M? S?n E1) và m?t ? Quy Nh?n (có niên ??i cu?i th? k? th? 9, theo phong cách Kh??ng M?). Nh?ng c? hai b?c này hi?n nay ???c l?u gi? và tr?ng bày t?i Vi?n B?o tàng châu Á Guimet ? Paris (Pháp). C? 3 b?c phù ?iêu cho th?y tuy ít ?i nh?ng c? ba ?ã “k?t thành m?t truy?n th?ng khá liên t?c và lâu dài c?a lo?i hình ?iêu kh?c Vishnu - Garudasama c?a Ch?mpa” - theo nhà nghiên c?u Ngô V?n Doanh.

B?c phù ?iêu Vishnu – Garudasama Mi?u Bà tuy ra ??i sau nh?ng ???c các nhà nghiên c?u ?ánh giá: “là tác ph?m ?iêu kh?c th? hi?n Garuda trong t? th? chuy?n ??ng thành công nh?t và ??p nh?t không ch? c?a ngh? thu?t Ch?mpa mà còn c?a c? n?n ngh? thu?t Hindu trong khu v?c ?ông Nam Á”.

LÊ TH

Theo Baoquangnam.vn